Voor het eerst in beeld: gebied drie keer zo groot als Enschede wordt jaarlijks geel door gebruik pesticiden
Ieder voorjaar kleurt Nederland weer geel. De duizenden velden waar de pesticide glyfosaat is gebruikt zijn zelfs vanuit de ruimte te zien. Dankzij satellietbeelden is nu voor het eerst zichtbaar hoeveel velden worden bespoten en op welke kwetsbare plekken ze zich bevinden. Wat blijkt: het gaat om een gebied dat drie keer zo groot is als de gemeente Enschede.
Geen gewasbeschermingsmiddel in Nederland is zoveel besproken als glyfosaat. Elk voorjaar, als gele velden tonen waar het middel wordt gebruikt, laait de discussie over de schadelijke gevolgen van glyfosaat op. Hoewel particulieren het middel niet meer mogen gebruiken, mogen bedrijven en boeren dat wel.
Voor het eerst is nu duidelijk hoeveel akkers en weilanden jaarlijks geel oplichten. Uit onderzoek van Follow the Money in samenwerking met regionale media blijkt dat in heel Nederland 42.200 hectare wordt bespoten, een oppervlakte die drie keer zo groot is als de gemeente Enschede.
Meer glyfosaat op zandgronden
Uit de gegevens blijkt ook dat in totaal 669.000 Nederlanders binnen 250 meter van een met glyfosaat bespoten akker wonen. Vooral in Noord-Brabant wordt veel gespoten: de helft van alle Brabanders woont binnen een kilometer van zo’n akker, en 11 procent zelfs binnen 250 meter.
In Brabant zorgt de zandgrond ervoor dat boeren meer last hebben van onkruid dan elders. Dat verklaart het uitgebreide gebruik van glyfosaat in deze provincie. Ditzelfde geldt voor Limburg, Drenthe en Overijssel.
In Gelderland zijn vooral in de Achterhoek veel gele velden te vinden. Soms liggen deze akkers pal naast een beschermd natuurgebied, en zelfs daarbinnen. Zo zijn er vanuit de ruimte glyfosaatvelden te zien midden in Natura 2000-gebied de Veluwe.
Glyfosaat is effectief, maar omstreden
Glyfosaat is het werkzame bestanddeel in Roundup, de populairste onkruidverdelger ter wereld. Dat het middel populair is, is niet vreemd. Glyfosaat is ongeëvenaard in het bestrijden van onkruid: het blokkeert in planten de opname van bepaalde enzymen, waardoor ze doodgaan. Maar glyfosaat is ook omstreden. Het schaadt de biodiversiteit en de waterkwaliteit en wordt in verband gebracht met een verhoogd risico op kanker en de ziekte van Parkinson. (zie kader hieronder).
De Gezondheidsraad adviseerde daarom in 2020 om nauwkeurig in kaart te brengen waar precies met glyfosaat wordt gespoten. Dat advies is tot op heden niet opgevolgd. Desondanks is het wel te achterhalen. Met satellietbeelden van de Europese Ruimtevaartorganisatie ESA, zijn alle gele velden uit het voorjaar van 2020 – een relatief onbewolkt voorjaar – in Nederland in één oogopslag zichtbaar gemaakt. Door gegevens van enkele weken te gebruiken, zijn velden die om andere reden geel oplichten niet meegenomen in de cijfers.
Hoewel het om data uit 2020 gaat, blijkt uit verkoopcijfers van producent Bayer dat het gebruik van glyfosaat in Nederland sindsdien niet is afgenomen.
Zie hieronder hoe op satellietbeelden te zien is hoe velden geel worden door het glyfosaatgebruik
Lokale verboden
Gewasbeschermingsmiddelen zoals glyfosaat staan steeds nadrukkelijker op de agenda van milieuorganisatie Natuur en milieu Gelderland. ,, Het landbouwgif komt ook op Natura 2000-gebieden terecht en in de tuinen van mensen”, zegt een woordvoerder. ,,We zijn blij dat Gelderland het gebruik van chemische middelen in de bollenteelt binnen grondwaterbeschermingsgebieden gaat verbieden. Maar wij vinden dat dit verbod moet worden uitgebreid.”
Steeds meer lokale overheden verbieden het gebruik van glyfosaat op hun eigen gronden. Zo koos de gemeente Lingewaard vorig jaar voor een verbod. De aanleiding was een reeks artikelen in De Gelderlander over de mogelijke rol die landbouwgif speelt bij de ziekte van Parkinson.
Glyfosaat in (drink)water
Bestrijdingsmiddelen vormen een groeiend probleem voor waterschappen en drinkwaterbedrijven. Een woordvoerder van drinkwaterkoepel Vewin stelt dat tussen 2018 en 2022 glyfosaat boven de normen werd aangetroffen in ‘bijna al het oppervlaktewater waaruit drinkwater wordt gewonnen’. Om te voorkomen dat glyfosaat in het drinkwater terechtkomt, moeten waterbedrijven het water zuiveren – en dat kost veel geld, al kan Vewin niet aangeven hoeveel. ‘Die kosten moeten wij weer doorberekenen aan de klant.’
Ook waterschappen investeren miljoenen in het filteren van gifstoffen uit het water, vertelt Dennis Wolsink, heemraad voor de politieke partij BBB bij waterschap Rijn en IJssel in Doetinchem. Ondanks die investeringen zullen sommige wateren in zijn regio niet kunnen voldoen aan de normen van de Kaderrichtlijn Water, waaraan Nederland in 2030 moet voldoen.
,,Het geheel aan gifstoffen, zowel afkomstig uit de landbouw als van particulieren, vormt een probleem. Glyfosaat is overigens niet het middel waar waterschappen zich heel druk over maken. ,,Het breekt juist snel af en staat niet in de top 10 van de middelen die we vinden. Veel middelen komen juist van particulieren.”
Wolsink is naast het werk voor het waterschap ook akkerbouwer. Opvallend: ook hij gebruikt glyfosaat op zijn bedrijf. Wolsink legt uit dat dergelijke middelen nu eenmaal nodig blijven. ,,We kunnen veel mechanisch oplossen, maar niet alles.”
Daarbij speelt ook een rol dat boeren verplicht worden om in de winter vanggewassen te zaaien. Dat zijn gewassen die niet per se veel opleveren voor de boer, maar wel meststoffen en CO2 opnemen. Na de winter moeten deze zo snel mogelijk van het land af, zodat een boer de reguliere gewassen kan zaaien. ,,Dat kun je niet altijd zonder middelen doen. Zeker niet bij onkruid met diepe wortels.”
Discussie over het middel in de Tweede Kamer
In Nederland staat een verbod op het middel voor boeren desondanks nog altijd op de agenda. Komende week wordt er in de Tweede Kamer opnieuw over het middel gesproken.
Recent heeft het ministerie aan onderzoekers van de Wageningen Universiteit gevraagd onderzoek te doen naar alternatieven voor glyfosaat. De universiteit concludeerde dat die er weliswaar ‘meestal’ wel zijn, maar dat glyfosaat ‘landbouwkundig en economisch’ beter scoort. Ook zouden de alternatieven niet per se beter zijn voor mens, milieu, bodem en klimaat. De onderzoekers noemden glyfosaat daarom een ‘noodzakelijk kwaad’.
Een veilige afstand bestaat eigenlijk niet
Voorlopig blijft glyfosaat daarom een van de populairste onkruidverdelgers op de markt en blijft er een ‘deken van landbouwgif’ over Nederland hangen, zegt Violette Geissen. Zij is hoogleraar aan Wageningen University & Research (WUR) en leidt een Europees onderzoeksproject over de effecten van pesticiden op de natuur en de volksgezondheid.
,,Waar in Nederland je ook gaat stofzuigen, je zult bestrijdingsmiddelen in de stofzuigerzak aantreffen, zegt Geissen. ,,Zolang de huidige vorm van intensieve landbouw blijft bestaan, hoef je niet de illusie te hebben dat je natuurgebieden of kinderen kunt beschermen tegen deze middelen. Daar is Nederland simpelweg te klein voor.”
Deze publicatie maakt deel uit van een breed landelijk onderzoek naar het gebruik van glyfosaat in Nederland, geïnitieerd door Follow the Money in samenwerking met De Gelderlander en andere regionale media.